Door: Marcel Hulspas
Gepubliceerd: woensdag 2 april 2008 22:57
Update: donderdag 3 april 2008 08:55
CO2 mag niet meer klakkeloos de lucht in. TNO voorziet een leidende rol voor ons land in de opslag van broeikasgas.
Op de Maasvlakte opent minister Cramer vandaag de eerste Nederlandse proeffabriek voor het afvangen van CO2. De installatie gaat een klein deel van het gas afvangen dat geproduceerd wordt door de kolencentrale van energiegigant E.On. De onderzoekers willen nu nog vooral ervaring opdoen met afvangtechnieken, pas later komt daadwerkelijk opslag van CO2 om de hoek kijken.
Dat laatste is al een beproefde techniek, vertelt Henk Pagnier, medewerker van TNO en expert op het gebied van de opslag van CO2.
‘Op zee gebeurt dat al vele jaren. In het Sleipner-gasveld, in het Noorse deel van de Noordzee, wordt de CO2 die in het aardgas zit (en die vroeger gewoon in de atmosfeer werd uitgestoten), teruggepompt de bodem in, in een waterhoudende laag. Dan hebben we het over een miljoen ton CO2 per jaar, en dat al sinds 1998. Hetzelfde gebeurt al ruim twee jaar in het Nederlandse deel van de Noordzee, in gasveld K12b, tachtig kilometer ten noordwesten van Den Helder. Daar wordt nog wel gas gewonnen, en de CO2 wordt in het gasveld zelf teruggepompt. We willen onderzoeken hoe snel die CO2 zich ondergronds verspreidt en of je op deze manier de gasdruk een beetje op peil kunt houden, zodat je meer gas uit het veld kunt winnen.’
‘Je kunt met die CO2 verschillende kanten op. Ten eerste opslaan in lege gasvelden, maar je kunt het ook, zoals de Noren doen, terugpompen in diepe ‘watervoerende’ lagen, waar het gas oplost in het ondergrondse water. Daarnaast heb je enhanced gas recoveryen enhanced oil recovery: C02 gebruiken om ondergrondse gasvelden onder druk te zetten, zodat je er meer uit kunt halen. Of CO2 gebruiken om de viscositeit van olie te verlagen om meer olie uit een veld te halen. Een veelbelovende techniek, want een ‘leeg’ olieveld is in feite maar voor zo’n 35 procent echt leeggehaald. Door in die velden CO2 te injecteren, kunnen we ze wellicht veel beter benutten. Dan sla je dus twee vliegen in een klap: je bent je CO2 kwijt en je haalt meer uit je veld.’
Moeten we hier echt aan beginnen?
‘De overheid wil dat de Nederlandse CO2-uitstoot in 2020 met dertig procent is gedaald. Dat moeten we bereiken door minder energie te verbruiken en met de inzet van alternatieve energiebronnen. Maar als je gaat rekenen, zie je al snel dat we die doelstelling nooit halen tenzij we ook CO2 opslaan. In 2020 moeten we met z’n allen 40 miljoen ton CO2 minder produceren. We beschikken in ons land over heel veel kleine aardgasvelden waarvan een groot deel de komende tien, vijftien jaar leeg zal raken. Al die kleine lege velden zijn potentiële opslaglocaties voor CO2. Dankzij kleine gasvelden zijn we in staat om, onder optimale omstandigheden, vijftien à twintig miljoen ton binnenlandse CO2 ondergronds op te slaan, gedurende 25 à 30 jaar. Omringende landen, zoals Duitsland, halen dat niet. Die krijgen het straks veel moeilijker. Daarnaast hebben we het gigantische Slochteren-veld in Groningen, maar dat gaat nog gemakkelijk dertig, veertig jaar mee.’
Dan laten we het buitenland betalen voor de opslag van hun CO2 in onze gasvelden.
‘Als we onze opslagcapaciteit benutten voor onze eigen uitstoot, zal dat lastig worden. Maar op de iets langere termijn, wanneer die kleine gasvelden en watervoerende lagen op het vasteland vol raken, dan kunnen we Slochteren benutten en de vele kleine gasvelden onder ons deel van de Noordzee. Dan kan Nederland een belangrijke rol gaan spelen in de internationale handel in, en opslag van, CO2. In onze directe omgeving – Engeland, het Ruhrgebied, en vergeet het Rijnmondgebied zelf niet – liggen veel ‘puntbronnen’ van CO2: bedrijven en centrales die grote hoeveelheden produceren. Op dat soort locaties is het betrekkelijk eenvoudig om de CO2 af te vangen. Rotterdam en de Eemshaven kunnen de centrale punten worden waar CO2 uit heel Europa wordt verzameld en richting de Noordzee gepompt. We zijn bij TNO nu bezig met een Europees onderzoek naar welke infrastructuur hiervoor straks noodzakelijk zal zijn.’
Kunnen we dan gebruikmaken van de pijpleidingen die er nu al liggen om juist gas uit die velden te halen?
‘Ik denk dat dat heel goed mogelijk is, en in ieder geval de pijpleidingtracés. Waar we dan wel voor moeten zorgen, is dat we dat gigantische netwerk dat er nu ligt, goed onderhouden gedurende de jaren dat het niet meer wordt gebruikt – totdat we het voor opslag gaan gebruiken. Maar bedenk wel dat opslag een tijdelijke oplossing is. Waar we naar toe willen, over pakweg honderd jaar, is een duurzame energievoorziening, zonder gebruik te maken van fossiele energiebronnen. Dan is er ook geen CO2-probleem meer.’
Nu wil Shell Pernis ook CO2 gaan afvangen, bij haar raffinaderij in Pernis, en naar de gemeente Barendrecht transporteren en het daar, op drie kilometer diepte, opbergen in een leeg gasveld. Enkele inwoners zijn daar niet blij mee. Ze vrezen dat die CO2 straks weer de grond uitkomt. Zijn er geen risico’s aan verbonden?
‘Die zijn verwaarloosbaar. Als je CO2 in watervoerende lagen opslaat, wordt dat water alleen maar zwaarder en heeft het de neiging dieper in de aarde te zinken in plaats van naar boven te komen. Een gasveld heeft per definitie al miljoenen jaren bewezen gasdicht te zijn. Opslag daarin is volkomen veilig. De CO2 kan er alleen uit via de put, en die is, net als bij een gasveld, op alle mogelijke manieren beveiligd. Als je daar bij wijze van spreken met een vrachtwagen de kop, de well head, eraf zou rijden, dan komt er nog niks uit, want de put slaat dan automatisch dicht. En daar komt bij: op dit moment worden lege gasvelden bij Norg en bij Grijpskerk al gebruikt voor de opslag van aardgas. Daar wordt dus gas de grond ingepompt, zonder dat iemand protesteert! En ik kan je verzekeren: aardgas is een stuk gevaarlijker dan CO2.’
‘Dat neemt niet weg dat wetenschappers, bedrijven en overheden nog veel hebben uit te leggen. Mensen hebben geen idee wat er in de Nederlandse bodem zit, of wat een gasveld is. Ze denken meestal dat het een enorme holte is die plotseling als een ballon leeg kan lopen. Als je het mij vraagt, zouden de inwoners van Barendrecht juist trots moeten zijn op wat er gaat gebeuren. Het wordt de eerste substantiële opslag op land van CO2 in Europa. Barendrecht wordt een voorbeeldgemeente. Barendrecht komt op de Europese kaart, dat durf ik nu al te zeggen.’