Universala Alfabeto

de Jon Walter Yung (1937-1991)

Ĉapelilo kaj Universala Alfabeto

s-ro Yannic GICQUEL
AEIOU
B.P. 2032
F 31017 Toulouse Cedex 2
Francujo

1996-11-20

Kara s-ro Gicquel

Jen plia problemo ĉe la enmeto de paro da tradukiloj por la Universala. La tradukado de Zamenhofa alfabeto al substitua alfabeto kaj re en Ĉapelilo fakte okazas respektive dum la sekurigado aŭ malfermado de dokumento. Kiam temas pri sekurigado, la uzanto estas rilate la rezulton de la sekurigo ja blinda, ĉar li plu havas la Zamenhofan version sur sia ekrano. Tiu strategio evidente kondiĉas, ke la traduko de la Zamenhofa al la substitua alfabeto funkciu perfekte. Kaze de ĉiuj aliaj substituaj alfabetoj tio estas tiel. Nur kaze de Universala Skribo la tradukado principe ne povas perfekte sukcesi pro la problemoj pri "X" kaj "Q". En la alia direkto - de la substitua al la Zamenhofa - preskaŭ ĉiuj substituaj alfabetoj fiasketas. Tio tamen ne tiom ĝenas, ĉar tiuokaze la uzanto poste havos la Zamenhofan tradukrezulton sur sia ekrano kaj povos finkorekti iujn mistradukojn helpe de sia literumilo. Ĉapelilo laboras ja interne Zamenhofe.

Do en via alfabetsistemo estas ja principa tubero. Temas nome pri la neunusenca rilato inter la fonta Zamenhofa litero kaj la literaĵo en Universala Skribo dum la el-Zamenhof-igo. Alivorte ekz. Zamenhofa "ks" iĝu iam "x" kaj iam "ks". En Ĉapelilo mi tamen supozas, ke en tiu tradukdirekto ne ekestos iuj problemoj kaj ke oni povos blinde fidi je la rezulto. Okaze de Universala Skribo tio tamen bedaŭrinde ne estas tiel kaj vere jen unikaĵo. Ŝajnas, ke necesas iom figapi sub la "bela printempa jupo" por pli precize taksi la komputilan taŭgecon de via afero. Oni aldone ne forgesu, ke "Ü" kaj "Ï" ne ĉie haveblas.

Afable via

PEJNO Simono

Jen la plej interesa propono por substitua alfabeto, kiun mi ĝis nun konas. Ĝiaj plej fervoraj adeptoj sidas en Tuluzo.


j diftonga   -> i   : kai, yaroi
j konsonanta -> y   : yes, voyo
ŭ diftonga   -> u   : au, auto
ŭ konsonanta -> w   : wato
v (eks-w-a)  -> w   : Washingtono
ĉ            -> ch  : che
ĝ            -> j   : ji, joyo
ĵ            -> zh  : azho
ĥ            -> kh  : ekho
ŝ            -> sh  : shi
ks (eks-x-a) -> x   : axo
kz (eks-x-a) -> xz  : exzakta
kv (eks-q-a) -> qu  : quera, quar

Jen specimeno:

UNIVERSALA ...
Hyundai, Akai, Nairobi, Sendai, Kasai, Beira, Hokkaido, Tokyo, Nagoya, Nkayi, Yezd, Kenya, Toyota, Surabaya, Augsburg, Maun, Pulau, Kaukau, Kaunas, Kawasaki, Malawi, Zimbabwe, Sumbawa, Waikelo, Palawan, Okawango, Wakayama, Washington, Wash, Wichita, Mbuji-Mayi, Jamnagar, Jakarta, Singaraja, Chakra, Chingola, Chunya, Muchinga, Yamaguchi, Kashmir, Kinshasa, Honshu, Hiroshima, Lubumbashi, Shaba, Shikoku, Shinyanga, Kyushu, Kharkov, Kherson, Zhob, Quezon, Quito
... ALFABETO.
DEKLARACIO DE LA TRIA YARMILO
[Suplemento al la Deklaracio de Bulonyo (1905)]
1. Tiu chi Deklaracio ekvalidos en siai Artikoloi Quar jis Ok, kiam la plei multai Esperantistai asocioi tra la mondo, au kiam la kontrolita plimulto de la Esperantistoi mem estos subskribintai jin. La artikoloi Du kai Tri estos realigitai de la plei diligentai subtenantoi de la Deklaracio mem.
2. Estos kreita Speciala Komisiono por kontroli la registradon de la subskribintoi kai por difini la daton de ekvalidijo antauvidita de la Artikolo Unu kai seque por difini la ekvalidijon de tiu chi Deklaracio. Pri tio tui estos avertita la Akademio de Esperanto.
3.Tiu Deklaracio (Artikoloi Quar jis Ok) estu nove diskonigata kiel efektiva tui post la ekvalidijo en chiui Esperantistai publikazhoi kai en kiel eble plei multai nacilingvai eldonazhoi tra la mondo: oni publikigu kai jian autentan texton kai la koncernain nacilingvain tradukoin kune kun la informai klarigoi, kiuin oni opinios necesai en chiu aparta publikazho.
4. Per tiu chi Deklaracio la alfabeto kai ortografio difinitai de la Fundamento de Esperanto agnoskita en Bulonyo-che-Maro (1905) chesas esti konsideratai kiel lejai por la Esperantistoi.
5. Per tiu chi sama Deklaracio la novai alfabeto kai ortografio, nomatai "Universalai" kai rezultantai el la laboroi de la iama "Unio por Nova Alfabeto" chirkau ties fondinto Jon Walter Yung (1937-1991), estas konsideratai kiel la solai validai por la lingvo Esperanto.
6. Per tiu Deklaracio estas solene petite de la Akademio de Esperanto, ke ji ekde nun defendu Esperanton kune kun la novai alfabeto kai ortografio anstatau la jisnunai, tiel certigante kontinuecon de nia lingvo kai asertante, ke ji restas la sama lingvo: nome, la lingvo de Zamenhof, de la unuai pioniroi kai de la tuta sinsequo de literaturistoi de la unua yarcento jis hodiau.
7. Per tiu chi Deklaracio, chiu asocio kai chiu Esperantisto estas de nun petata senrezerve aliji al la novai alfabeto kai ortografio.
8. Tiu Deklaracio notas la pli fruan deklaron de la iama experimenta "Unio por Nova Alfabeto", ke la frukto de jia laboro definitive apartenas al la lingvo kai al ties uzantoi: la Unio rezignis pri chia autora raito super la novai alfabeto kai ortografio.

Mi esploris ankaŭ tiun proponon, Universalan Alfabeton. Mi ne povas ne konfesi, ke la proponata nova propagandata printempa vesto por Esperanto estas estetike tre plaĉa. La aŭtoroj tre lerte estas Angligintaj kaj internaciigintaj nian tradician Slavan ortografion. La rezulto estas certe tre bela kaj por Latiniduloj okule tre akceptebla. (Kontraste, pro mia z-elekto estas mia propra Pola propono eĉ pli Slavaspekta ol la originalo.)

Tamen oni ne pretervidu tutan aron da problemoj ĉe la Universal-Alfabeta propono.

Problemoj de Universala Alfabeto:

1. La i-afero kolizias kun la finaĵo de la infinitivo.
2. La i-afero iĝas iom duba fronte al vortoj kiel "balai" kaj "instrui". (Evidente tiuj vortoj devus esti skribataj - "balaii" kaj instruii".)
3. La h-problemo restas problemhava ĉe radiklimoj en la vortfarado.
4. La u-problemo iĝas eĉ pli problemhava - unu litero kun du malsamaj prononcoj, kaj samtempe - unu sono kun du literoj.
5. Oni enkondukis aldonan k-x-qu-problemon tuj videbla ĉe la prefikso "ek-"
6. Radikoj okaze ŝanĝiĝas ĉe vortfarado - de "tui" iĝas "tuja".
7. La kombino "qu" por "kv" estas ja tre bela, sed tute ne fonetika.
8. La transalfabetigo estas komplika afero kaj ne 100 elcentojn aŭtomatigebla. Oni devas postkontroli ĉiun unuopan tradukile liveritan "x" kaj "qu" - ekzemple ĉe "ekvoli" kaj "eksalti". Alia afero estas, ke "kv" principe ne ĉiam korespondas al iu Latina "qu" - ekzemple ĉe "Moskvo". Mi aldonu, ke nia tradicia "c" estas historia ero kaj tial ankaŭ iom dubinda elemento en la tradicia Zamenhofa alfabeto.

Punkto 8 estas efektive unika. Preskaŭ ĉiuj substituaj alfabetoj enkondukas problemon ĉe la aŭtomata transliterado. Tio okazas nur en la direkto de substitua al Zamenhofa alfabeto. Nome substituaj alfabetoj celas ja principe necesigi malpli da literoj ol en la Zamenhofa originalo kaj pro tio kelkaj literoj devas havi du signifojn depende de sia ĉirkaŭaĵo - ekzemple "c" kaj "h" en "ch". Tamen la Universala Alfabeto enkondukas same gravan problemon en la alia direkto - nome dum la transliterado de Zamenhofa al substitua alfabeto kaj jen vere absoluta unikaĵo. Kiel sola solvo konata de mi, ĝi havas dudirektan transliteradan problemon.

Per tiu alfabeto oni praktike reenkondukas historian ortografion anstataŭ pure fonetikan. Atentante kelke da reguloj, la rezulto estas plej ofte fonetike legebla, tamen ne ĉiam. Ekzemple la malsame prononcendaj vortoj "balaj" kaj "balai" ja ortografie fandiĝas, iĝante ambaŭ "balai"!

Se oni elektas "ï" kaj "ü" por solvi la tiajn aferojn, do reenkondukante alian supersignon, mi dubas, ke la averaĝa Esperantisto komprenos la konsekvencajn regulojn:


mi balaas
mi balaïs (pro aj, aŭ eble "balayis"?)
mi balaos
mi balaüs
balaü! 

mi instruas
mi instruïs (pro uj, aŭ eble "instruyis" aŭ eĉ "instruwis"?)
mi instruos
mi instruüs
instruü! 

mi pereas
mi pereïs (pro uj, aŭ eble "instruyis" aŭ eĉ "instruwis"?)
mi pereos
mi pereüs
pereü! 

troa
mi troïgas (pro oj, aŭ eble "troyigas"?) 

blua
mi bluïgas

La afero iĝas eĉ pli tikla rilate kelkajn radikojn kun fina "j":


joyo
joydanco? joidanco?
joyazho? joiazho?
joy'? joi'?

Aparte de tio plu ekzistas kolizioj kiel en la Zamenhofa h-sistemo:


sen-ch-ava
e-kh-avi
di-sh-aki
gri-zh-ara
e-xz-oologo

Evidente "bela printempa jupo" [tiel oni reklamas] ne tute sufiĉas. Oni devas rigardi iom sub la jupojn.

PEJNO Simono

Vidu ankaŭ: Substituaj alfabetoj